De circulaire economie in de zorgsector in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest komt maar moeizaam op gang. Als producenten van grote hoeveelheden gevaarlijk afval zijn ziekenhuizen vragende partij voor alternatieven voor de verbrandingsoven. Een beter beheer van de afvalberg leidt tot lagere kosten en vermindert de nadelige effecten voor het milieu. De technologie is beschikbaar, maar de Brusselse regering talmt.

Bedrijven uit de sector van de gezondheidszorg hebben het nog altijd moeilijk om te voldoen aan de voorschriften voor afvalsortering. Dat is in het bijzonder het geval voor ziekenhuizen, die grote afvalproducenten zijn. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van de Verenigde Naties is 85 procent van dat afval vergelijkbaar met huishoudelijk afval. De resterende vijftien procent kan besmettelijk, chemisch of radioactief zijn. De WHO schat dat in landen met hoge inkomens zoals België de gemiddelde hoeveelheid gevaarlijk afval per ziekenhuisbed een halve kilogram per dag bedraagt. De ziekenhuizen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest produceren met ongeveer 8.953 bedden jaarlijks 1.633 ton afval door zorgactiviteiten met infectierisico’s en 9.250 ton dat gelijkgesteld wordt met huishoudelijk afval.

Het beheer van die afvalberg is niet alleen een bekommernis van de ziekenhuizen maar ook van de overheid. Het afval met besmettingsrisico’s wordt vanuit Brussel voor verbranding vervoerd naar Wallonië en Vlaanderen, meer bepaald naar Doornik en Antwerpen. Dat kost 650 euro per ton en heeft een impact van 950 kilogram aan CO2-equivalent. Voor het gewone afval is dat 195 euro per ton voor 360 kilogram aan CO2-equivalent. Het beheer van risico-afval is dus complexer, duurder en meer vervuilend. Het totale volume zou de vijftien procent als streefcijfer van de WHO overigens overschrijden, al ontbreken daarover precieze cijfers.

Alternatieven voor verbranding

Er bestaan diverse ecologische alternatieven voor de verbranding van gevaarlijk afval zoals zelfreiniging, microgolven en chemische behandeling. Het Belgische afvalverwerkingsbedrijf AMB Ecosteryl in Bergen is marktleider met het microgolfprincipe dat door een temperatuur van honderd graden ontsmetting mogelijk maakt. De giftige producten worden omgezet in huishoudelijk afval, dat gesorteerd en doorverkocht kan worden. Ecosteryl exporteert naar meer dan vijftig landen, maar krijgt vreemd genoeg geen voet aan de grond in België. Ziekenhuizen produceren ook een grote hoeveelheid ongevaarlijk afval, zoals verpakkingen, kleding en chirurgisch gereedschap. Dat wordt zelden gesorteerd. Volgens schattingen is bijna dertig procent van het ziekenhuisafval afkomstig van de operatiekamer. Verpakkingen van geneesmiddelen en chirurgische instrumenten worden daar meestal niet gesorteerd, omdat het een ingewikkelde procedure is. Het Delta Ziekenhuis in Oudergem heeft een eenheid voor duurzame ontwikkeling opgericht om het afvalbeheer te optimaliseren. In Frankrijk recupereren diverse ziekenhuizen al sinds 2011 de metalen die in operatiezalen worden weggegooid. Die aanpak heeft ertoe geleid dat in 2019 tot 93.762 kilogram aan metaal is gerecycleerd.

Impact van Covid-19

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest nemen de Europa Ziekenhuizen mee het voortouw. De groep telt twee ziekenhuissites (Sint-Elisatbeth in Ukkel en Sint-Michiel in Etterbeek) en evenveel raadplegingssites (Bella Vita Medical Center in Waterloo en Polikliniek in Halle). De Europa Ziekenhuizen hebben hun wagonnetje aangehaakt bij BeCircular, een initiatief van de Brusselse regering in het kader van het Gewestelijk Programma voor Circulaire Economie (GPCE) om ondernemingen bij te staan bij de ontwikkeling van innovatieve projecten. “De stap naar een circulaire economie verloopt moeilijk”, zegt projectmanager Marie Loriaux. “Niet voor alle cyclussen bestaat immers een pasklaar circulair antwoord.”

In de zorgsector wordt nog niet echt maximaal ingezet op de circulaire economie van morgen. “Voorlopig kregen we vooral hulp onder de vorm van consultancy”, stelt Loriaux. “In 2021 is dat proces beëindigd. Tegen het einde van dit jaar moeten we een concreet project kiezen uit een viertal ideeën die op tafel liggen. Voor een ecologisch meer vriendelijke manier van afvalverwerking kijken ook wij naar Ecosteryl. Dat familiebedrijf behandelt toxisch en besmet afval dat uitsluitend uit ziekenhuizen afkomstig is. Ecosteryl telt nog geen enkel Brussels ziekenhuis in het klantenbestand. Alle ziekenhuizen grijpen momenteel nog naar verbranding van het afval. De planning is om tegen 2025 de omschakeling te realiseren. Dat willen we doen samen met drie andere Brusselse ziekenhuizen.” Het gaat om het algemeen ziekenhuis Sint-Jan, het ziekenhuis Saint-Pierre Ottignies en het universitair ziekenhuis Saint-Luc.

Ook de Europa Ziekenhuizen halen opgelucht adem bij het voorlopige einde van de coronapandemie. “Covid-19 heeft een enorm grote impact gehad op de hoeveelheid afval in de zorgsector”, zegt Loriaux. “Niet alleen naar volume. Ook naar kostprijs. De bedragen die we moesten neertellen voor verbranding gingen fors de hoogte in. Naast het niet ongevaarlijke transport naar Doornik zijn er de pollutietarieven. De installaties om afval te verbranden zijn grote investeringen.”

Weinig aanmoedigingen

In eigen huis zitten de Europa Ziekenhuizen niet stil: er wordt doorlopend gezocht naar innovaties. “Afvalmanagement is een doorlopend proces. We hebben een nieuw afvalplan uitgewerkt voor onze catering. We bekijken diverse mogelijkheden om het transport van afval anders te organiseren, met elektrische bussen en shuttles. Voorts werken we aan een nieuwe constructie voor opvang van regenwater.”

De overgang naar een circulaire economie in de zorgsector wordt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest niet echt aangemoedigd. Dat ervaren ook de Europa Ziekenhuizen. De Brusselse regering biedt consulting aan maar houdt de portemonnee dicht. Het is geen toeval dat de ziekenhuizen op zoek zijn naar partners en sponsors. Brussels parlementslid Jonathan de Patoul (DéFi) stelde eerder voor dat de Brusselse overheid een eigen netwerk zou kunnen uitbouwen voor een efficiënt afvalbeheer in de ziekenhuizen. Met als doel het volume aan risicovol afval tot nul te reduceren op een termijn van twee jaar. “Een beter afvalbeheer zou honderdduizenden euro’s aan besparingen opleveren en de uitstoot van verontreinigende stoffen aanzienlijk verminderen. De technologie van Ecosteryl maakt het mogelijk om het toxische afval te ontsmetten in het ziekenhuis of op regionaal niveau. Vervolgens kan het worden gerecycleerd en ondergebracht in een keten van circulaire economie.”

Volgens berekeningen moet zo’n site 2.000 ton afval per jaar kunnen verwerken om rendabel te zijn. Met 1.633 ton komen de Brusselse ziekenhuizen aardig in de buurt. De suggestie voor oprichting van een eigen Brusselse sector voor de verwerking van ziekenhuisafval geniet bijval bij
staatssecretaris van Economische Transitie Barbara Trachte (Ecolo). Leefmilieu Brussel, de overheidsdienst voor milieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, had al contact met gespecialiseerde ondernemingen, maar voorlopig ontbreekt het blijkbaar aan politieke wil om de beschikbare technologie toe te passen. De opportuniteiten voor een consortium rond afvalbehandeling op het kruispunt van de zorgsector en de sociale economie zijn alvast aanwezig.